Onderzoekers hebben het oudste zwarte gat ontdekt dat ooit is waargenomen. Het dateert van 400 miljoen jaar na de oerknal, meer dan 13 miljard jaar geleden, en ‘eet’ zijn moederstelsel van binnenuit op. Bij hun ontdekking heeft het internationale team, onder leiding van Roberto Maiolino van de Universiteit van Cambridge (VK), gebruik gemaakt van de Webb-ruimtetelescoop (Nature). Dat dit verrassend zware zwarte gat – een paar miljoen keer de massa van onze zon – zo vroeg in het heelal bestaat, staat op gespannen voet met de bestaande inzichten over de wijze waarop zwarte gaten ontstaan en groeien. Astronomen denken dat de superzware zwarte gaten in de centra van sterrenstelsels zoals ons Melkwegstelsel er miljarden jaren over hebben gedaan om hun huidige omvang te bereiken. Maar de grootte van dit pas ontdekte zwarte gat suggereert dat ze ook op andere manieren kunnen ontstaan: ze kunnen ‘groot geboren’ worden of dermate gulzig zijn dat ze materie opslokken in een tempo dat vijf keer hoger ligt dan tot nu toe voor mogelijk werd gehouden. Volgens de meest gangbare modellen ontstaan superzware zwarte gaten uit de overblijfselen van dode sterren, die in elkaar storten en daarbij een zwart gat kunnen vormen dat ongeveer honderd keer zoveel massa heeft als onze zon. Als het nu ontdekte zwarte gat volgens verwachting is gegroeid, moet het er ongeveer een miljard jaar over hebben gedaan om zijn waargenomen grootte te bereiken. Maar het heelal was op het moment dat dit zwarte gat wordt gedetecteerd lang geen miljard jaar oud. Net als alle zwarte gaten slokt het jonge zwarte gat materie op van het hem omringende sterrenstelsel, dat de aanduiding GB-z11 heeft gekregen. Zwarte gaten zijn niet rechtstreeks waarneembaar, maar kunnen door de opvallende gloed van de om hen heen draaiende accretieschijf toch worden gedetecteerd. Het gas in deze schijf wordt extreem heet en is daardoor een bron van energierijke straling. GN-z11 is een compact sterrenstelsel, ongeveer honderd keer kleiner dan de Melkweg, maar het zwarte gat schaadt waarschijnlijk zijn ontwikkeling. Wanneer zwarte gaten te veel gas verbruiken, produceren ze een ultrasnelle ‘wind’, die veel van het omringende gas wegblaast. Hierdoor kan het stervormingsproces zo ster worden afgeremd dat het sterrenstelsel – en uiteindelijk ook het zwarte gat – langzaam ‘sterft’. (EE) (Image Credit: University of Hawaii at Mānoa)
