Het doet pijn twee mensen die je zo nauw aan het hart liggen te weten heengaan zonder dat je afscheid hebt kunnen nemen…
Corona hakt er heel hard in! Eerst Kees de Jager en nu ook Bruno Ernst.
Eén van de grootste (zoniet de belangrijkste) wetenschapspopularisator van de Lage Landen.
Letterlijk mijn ‘sterrenkundige vader’.
Bij hem ontstond het idee van SSVI. November 2014.
In Café Olivier in Utrecht, bij een schuimende Barbar, geschonken in een Karmelietglas…
Het ga je goed Hans! Nu ben je bij je geliefde Leny.
Ik schrijf het even van me af…. Dank omdat je er was! Hier gaan we dan: Ten huize van Bruno Ernst.
Door Jean Pierre Grootaerd
Een bezoek aan : BRUNO ERNST
Tijdens het weekend van 9-10 augustus 2014 bracht ikzelf (Kijkerbouw VSRUG en Universiteit Gent) samen met Jan Van Gastel een bezoek aan de Nederlandse auteur/amateur-astronoom/telescopen-bouwer en zoveel meer : Bruno Ernst.
‘Geef eens thuisadres, ik stuur je wat toe’
Deze heel korte zin die ik op Facebook kreeg doorgestuurd is het begin van wat voor mij persoonlijk een hoogtepunt in mijn sterrenkundig leven zou worden. Het is moeilijk, zoniet onmogelijk om dit relaas niet in de ‘ik’ vorm te schrijven.
Het IS tenslotte een heel persoonlijk verhaal.
Een verhaal die eigenlijk startte een halve eeuw geleden.
Met twee boekjes: Thieme’s sterrenboek en Thieme’s sterrenfotoboek .
Het eerste uitgebracht in 1966 en het tweede in 1968.
In die tijd zowat de enige Nederlandstalige werken voor amateur-astronomen.
Mensen van mijn generatie kennen die werken ongetwijfeld en weten ook wie de auteur ervan is : Bruno Ernst.
En die meneer wou mij ‘wat toesturen ‘ ?
Drie dagen later valt dan een grote witte omslag in de bus.
Naam en adres geschreven in kalligrafie schrift , dik lettertype.
In de envelop een boekwerkje : ‘ONDERZOEK ALLES BEHOUD HET GOEDE ‘. Auteur : HANS DE RIJK…..
En dan is er Google
Hans de Rijk ? Bruno Ernst ??
Dan prijs je jezelf gelukkig dat je leeft in een tijd waar Google de encyclopedie verdrongen heeft.
Welke van de twee namen je ook ingeeft , de info is verbluffend: Bruno Ernst, de man van zes pseudoniemen.
J.A.F. (“Hans”) de Rijk) (1926) is een Nederlands natuurkundige, leraar wis-, natuurkunde en kosmografie, publicist en wetenschapspopularisator.
Hij werd internationaal bekend door zijn boeken over het werk van de graficus Maurits Escher.
Hij publiceerde meer dan 250 werken.
Zo staat te lezen in Wikipedia… Ik kende hem als auteur van de sterrenkundige boekjes die ik reeds als kind in mijn bezit had en nog steeds heb.
Blijkt die man zoveel meer te zijn dan ik vermoedde… Bruno Ernst (ik blijf hem zo noemen omdat hij bij mij en velen onder de lezers onder die naam gekend is) was ook de oprichter en later ook directeur van de eerste publiekssterrenwacht in de Lage Landen: Simon Stevin Sterrenwacht in Oudenbosch, later Hoeven (Noord Brabant).
Toeval wil dat ik in 2013 samen met Guy Wauters (kijkerbouw VSRUG) de gebouwen van die, ondertussen opgedoekte, sterrenwacht heb bezocht.
BrunoErnst stichtte deze begin jaren ’60 van de vorige eeuw samen met een mede-broeder .Hij was ook tot 1969 de directeur van de Simon Stevin Sterrenwacht . De man was inderdaad kloosterbroeder in Oudenbosch toendertijd.
Maar we wijken af van het verhaal: het bezoek aan Bruno Ernst…
Nescius omnium cursiosus sum
“Ik weet niets, maar ben nieuwsgierig naar alles”
Dit was zijn lijspreuk. En zo begon ook mijn ‘sterrenkundig leven’.
Nieuwsgierig naar alles wat met sterren te maken had, maar weinig weten.
En heel veel haalde ik uit Thieme’s sterrenboek.
In datzelfde boek staat een volledig hoofdstuk hoe je een telescoop maakt.
Een Kuttertelescoop. Het was niet zomaar een handleiding: Bruno Ernst was ook een persoonlijke vriend van Anton Kutter en is hiermee niet over één nacht ijs gegaan.
En als twaalfjarige nam ik mij voor ooit mijn eigen telescoop te maken.
Veertig jaar later is het er eindelijk van gekomen, en vanaf toen ging het razendsnel…
Je neemt dit boekje weer uit de kast, komt tot de conclusie dat een Kutter helemaal niet meer ‘in’ is en werd verdrongen door de Newton telescoop.
Je houdt voet bij stuk en bouwt die toch! Omdat je vindt dat dit nu eenmaal moet: je hebt het tenslotte jezelf beloofd!
Je geraakt aan enkele 50 jaar oude Kutters, te vuil om eigenlijk nog werk en tijd in te stoppen.
Volgens sommigen toch… Maar die kijkers restaureren zal je , en het lukt ook nog.
Dat zet je dan op facebook en luttele weken later krijg je het fameuze bericht : ‘geef eens thuisadres, ik stuur je wat toe’.
De man zelf volgde het dus allemaal van op afstand heel nauwgezet.
En een paar dagen later: ‘Heb hier een doos boeken, daar kan je veel mensen gelukkig mee maken.
Kom maar halen’ Zuinig met woorden, maar duidelijk genoeg voor mij!!
De kans op een ontmoeting met de man die je een beetje als ‘peetvader’ van je eigen sterrenkundig leven beschouwt.
Hee …daar kreeg ik nog les van!!
In de acht jaar dat ik bezig ben met kijkerbouw in Gent leerde ik heel wat mensen kennen.
Mensen die iets betekenen in de sterrenkundige wereld in Nederland.
Mensen zoals Hans Dekker (Opticon), Harrie Rutten, Rik ter Horst zijn er enkele van.
Maar laten we er hier één man uitpikken. Jan van Gastel: In de ATM (Amateur Telecope Making) wereld een naam die klinkt als een klok.
En een man waar kijkerbouw VSRUG de laatste tijd meer en meer mee samenwerkt.
Samen organiseerden we vorig jaar in Nijmegen (Sterrenwacht Saturnus) de eerste ATM dag der Lage Landen.
Goed voor 75 deelnemers. Dit jaar gaat deze dag door op 8 november op campus sterre van de Universiteit Gent, gebouw S9 in Gent.
Volgend jaar 21 maart optiek-studiedag eveneens op dezelfde locatie. Maar goed: Ik bracht Jan op de hoogte van mijn invitatie bij Bruno Ernst.
En dan krijg je te horen: ‘ Hee… daar kreeg ik nog les van.
Ik kende hem als broeder Erich!!’Voldoende om een mail te sturen naar Bruno: Mag Jan meekomen ? Tuurlijk!!! Wat dacht je…De rest ging in sneltreinvaart.
Mijmeringen op de trein
En op zaterdag 9 augustus heel vroeg de trein op: Oostende –Utrecht.
Met een klein hartje, want enkele dagen ‘googlen’ leerden mij toch dat de man niet enkel de schrijver was van een paar boekjes, maar toch ontzettend veel betekent, nog steeds, op heel veel gebieden.
Door zijn kennis, zijn publicaties, zijn persoonlijke vrienden en contacten.
Persoonlijke vriend van Anton Kutter, van MC Esscher: kunstenaar uit Leeuwarden bekend om zijn houtsneden, gravures en lithografieën waarin hij speelde met wiskundige principes.
Hij schreef meerdere boeken (waaronder De Toverspiegel van M.C. Escher , vertaald in tien talen) en een aantal artikelen over diens werk. Hij onderhield briefwisseling met Werner Von Braun, de eerste man op de maan: Neil Armstrong.
Hij is de oprichter van de eerste Nederlandse Volkssterrenwacht, de Nederlandse Zonnewijzerkring, Mercator, het natuurkundetijdschrift
Archimedes, het wiskundetijdschrift voor scholieren ‘Pythagoras’ (1961 en bezig aan zijn 53[SUP]ste[/SUP] jaargang).
Met de wiskundige van der Blij richtte hij in 1983 de stichting Ars en Mathesis op ‘’ om de belangstelling te bevorderen voor kunst die zijn inspiratie vindt in de wiskunde’’.
Waar kunst (Ars) en wiskunde (Mathesis) elkaar ontmoeten ontstaan boeiende resultaten.
Nog steeds is er de maandelijkse column van Bruno Ernst op de website van Ars en Mathesis.
In 1985 organiseerde hij samen met een aantal kunstenaars uit binnen- en buitenland in het Museum voor Hedendaagse Kunst te Utrecht de tentoonstelling IMPOSSIBLE FIGURES. Publiceerde hij verscheidene boeken over dit onderwerp en vele andere
Om zijn verdiensten voor het onderwijs en de wetenschapspopularisatie niet ongemerkt te laten passeren, organiseren de opleidingen sterrenkunde, wiskunde en natuurkunde van de Universiteit Leiden een middagsymposium op vrijdag 30 maart 2007, in het J.H. Oort-gebouw te Leiden.
In 2008 won hij de Eurekaprijs van NWO voor het beste oeuvre op het gebied van wetenschapscommunicatie.
In 2013 kwam ook een film uit over zijn leven en werk, Een leven lang nieuwsgierig.
Ook werd een planetoïde naar hem genoemd.
Dit is een aantal zaken die ik graag opsom, maar de lijst is lang niet volledig. En bij die man mogen Jan en ikzelf op de koffie…
Ten huize van….
En dan kom je aan op Centraal Station Utrecht.
Je weet dat de man letterlijk boven het station woont.
Je hoeft niet eens het immense gebouw uit. Jan staat mij op te wachten.
We bellen aan en de lift brengt ons naar de 17[SUP]de[/SUP] verdieping.
Kom je plots oog in oog te staan met de man waar je zo’n bewondering voor hebt.
Met de man die je met zijn werken de liefde voor de sterrenkunde en de telescoopbouw bijbracht.
Dit moment vergeet je niet zo snel. Zelfs Jan was onder de indruk, en dat overkomt hem niet zo vaak.
Een kop koffie werd aangeboden door Lenich, de echtgenote van Hans de Rijk.
Na de eerste kennismaking veerde de man, ondanks zijn respectabele leeftijd van 88 jaar, recht, duwde een ipad in de handen van Jan met de woorden: ‘ik wil een foto met Jean-Pierre !’. Slik….
Zelf had ik het nooit durven voorstellen, samen met hem op de foto.
Ik sta er heel bedremmeld bij, en toch vind ik het één van de zaligste momenten uit mijn leven!
Het gesprek ging voor een groot deel over kijkerbouw.
Hoe hij het deed : cursussen in Oudenbosch op zaterdag.
Een spiegel slijpen en polijsten op één dag tijd. Veertig cursisten op één dag (!!!).
Wel met de hulp van assistenten, maar toch.
En vertellen over de verwondering, telkens weer, dat de telescoop werkt.
Hij vroeg honderduit over hoe wij het deden, de brandpuntsafstand controleerde hij met behulp van de zon, spiegel verzilveren deed hij zelf. Over grote nauwkeurigheden maakte hij zich niet druk: ‘maken die spiegel en de telescoop en kijken !! ‘ Dat was zijn devies.
Een mening die hij nog altijd hanteert, en waarom hij mij ook uitnodigde: blijkbaar spreken wij op dat vlak dezelfde taal: zorg dat het ding af is en doe er iets mee…
Maar de tijden veranderen , en de mens wordt strenger voor zichzelf.
Vroeger was zelfbouw spotgoedkoop in vergelijking met aankoop van een telescoop.
Nu ligt dat even anders.
En dan was er Jan die daar handig kon op inspelen.
Jan is nu eenmaal een man die wat van theorie en testen van optiek betreft op de hoogte is.
En laat dat nu precies de reden zijn waarom wij zo mooi kunnen samenwerken.
Het ene vult het andere aan. En op die manier was het een heel geanimeerd gesprek met ons drie.
Een gesprek waar we allen veel aan hadden. Een rondleiding volgde nog doorheen zijn verzameling kunstwerken, zijn holografische werken, zijn pottenbakken, miniatuurboekjes. Drie uur waren we te gast bij de man. Een waardige afsluiter
En toen veerde hij voor de tweede keer recht; ‘En nu gaan we een biertje drinken, ik zeg met opzet geen ‘’pintje’’ waar een Belg bij is, want dan denkt die aan Hollands bier, en dat ‘motten’ ze niet’.
Hij kent me ja !!! Hij troonde ons mee naar de uitgang van het station naar het Café Olivier, uitgeroepen tot het beste café van Nederland.
180 Belgische biersoorten. De man is er heel goed bekend, dat werd duidelijk .
Het café is eigenlijk een voormalige kerk. Een voormalige ‘schuilkerk’.
Niets aan de buitenkant wijst er op, maar binnenin staat zelfs nog het orgel.
Schitterend decor!! Wat we dronken? De keuze lieten we aan Bruno Ernst: een Barbar geschonken in een Karmelietglas met als gastheer een voormalige broeder en dan nog in een ontwijde kerk zeg maar.
Als dat geen hoogmis was , dan weten wij het ook niet meer!
Bedankt Bruno Ernst voor de kans jou te mogen ontmoeten.
Bedankt voor je sterrenkundige werken die zoveel voor mij betekenden.
Die zijn nu gesigneerd na een halve eeuw. Die gaan nooit meer weg en zijn voor mij van onschatbare waarde.
En er volgde een toemaatje die kan tellen: een hele doos boeken!
Met de sterrenkundige werken, een aantal gesigneerd. ‘Om veel mensen gelukkig te maken’ had hij gezegd.
Wel : Op de JVS-VVS dagen in oktober 2014 werden er drie verloot onder aanwezigen; Thieme’s sterrenboek, Thieme’s sterrenfotoboek en Sterrenkunde voor iedereen.
Ook op de ATM dag op 11 november was dit het geval.
Hij schreef trouwens ook het openingswoord voor die ATM dag, ‘op het lijf van de zelfbouwer geschreven’ .
En een aantal jongeren werden er ook gelukkig mee gemaakt.
In de geest van Bruno Ernst, Hans de Rijk, Ben Elshout, Ben Engelhart of hoe je de man ook wil noemen.
Het is een groot man die op veel gebieden enorm veel betekent!
En DANK voor de 7 jaar vriendschap die volgden.
Het ga je goed: geef Leny een knuffel van mij!
Dit applaus is alvast voor jou.
Weet je nog. November 2014 in Gent bij Kijkerbouw.
En één van de hoogtepunten van je leven: de opening van ‘jouw’ sterrenwacht. Met de nieuwe naam: Sterrenwacht Tivoli.
