Cepheïden zijn betrekkelijk jonge en heldere sterren die 4 tot 20 maal zo zwaar zijn als de zon en heel regelmatig uitzetten en inkrimpen. Astronomen hebben nu in het Melkwegstelsel zo’n ster ontdekt die voor één zo’n pulsatie 78 dagen nodig heeft, tien dagen meer dan de vorige recordhouder S Vulpeculae. Het is een ster in het kleine, onopvallende zuidelijke sterrenbeeld Norma (Winkelhaak). De ster, OGLE-GD-CEP-1884, werd tien jaar geleden ontdekt in de metingen van het Optical Gravitational Lensing Experiment (OGLE), een langdurend project voor het regelmatig meten van de helderheid van twee miljard sterren om uit eventuele helderheidsvariaties de aanwezigheid van een voorbijtrekkend object af te leiden. De ster werd toen als veranderlijke ster geïdentificeerd. De ster is ook tien jaar waargenomen met de Europese astrometriesatelliet Gaia. Uit die waarnemingen blijkt nu dat de vorm van de lichtkromme precies overeenkomt met die van een klassieke cepheïde. Ook de gemeten (radiële) snelheid waarmee het oppervlak van de ster op en neer beweegt is karakteristiek voor die van een cepheïde. Dit type ster is vooral bekend doordat de periode van het pulseren samenhangt met de absolute helderheid van de ster. Hoe langer de periode, des te groter die helderheid. Via die relatie kan in combinatie met de schijnbare helderheid de afstand worden berekend.
Igor Soszyński en collega’s konden zo vaststellen dat de ster op een afstand van 14.600 lichtjaar staat en dus tot ons Melkwegstelsel behoort. Hij bevindt zich in de Norma-arm, een gebied met overwegend jonge cepheïden. Omdat de ster de traagste cepheïde is, is hij ook de zwaarste en heeft hij de grootste absolute helderheid. Het is daarom verrassend dat deze helderste en relatief nabije cepheïde zo lang onopgemerkt is gebleven. Dat zou erop kunnen wijzen dat er nog meer van gevonden kunnen worden. Het belang van zulke (ultra)langperiodieke cepheïden is dat er afstanden tot op ruim 300 miljoen lichtjaar mee kunnen worden bepaald. Met de gewone, sneller pulserende cepheïden lukt dat tot op afstanden van ongeveer 100 miljoen lichtjaar. (GB/Astrophysical Journal Letters 965: L17)
(Image credit: NASA, ESA, and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA)-Hubble/Europe Collaboration; Acknowledgment: H. Bond (STScI and Penn State University)
