Astronomen hebben in het jonge heelal een zestal sterrenstelsel ontdekt die vrijwel geen waterstofgas, de grondstof voor stervorming, meer hebben.
Dat is opmerkelijk omdat het heelal in hun tijd pas een vijfde van zijn huidige leeftijd had.
De stelsels groeiden eerst heftig, maar toen was hun gasvoorraad opeens op en kwam ook hun stervorming tot stilstand.
Hoe dit in zo’n korte tijd kon gebeuren is nog een raadsel.
Katherine Whithaker en collega’s ontdekten de stelsels op opnamen gemaakt met de Hubble Space Telescope.
Ze staan zo ver weg, op afstanden tussen 9 en 11 miljard lichtjaar, dat ze ook heel lichtzwak zijn.
Hun straling wordt echter in het gravitatieveld van een cluster op de voorgrond zodanig omgebogen dat hun helderheid 3 tot 30 maal is versterkt.
De cluster is een gravitatielens. In deze stelsels is de stervorming vrijwel tot stilstand gekomen.
In het meest bedaarde stelsel wordt elke tien jaar nog maar één ster gevormd.
Deze stelsels werden vervolgens met de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) waargenomen om hun stofgehalte te meten.
Dit is op zijn beurt een maat voor de hoeveelheid neutraal waterstofgas die de stelsels bevatten, de grondstof voor stervorming In vier van deze ‘dode’ stelsels was de
straling van stof c.q. waterstof zo zwak dat ze niet meer gemeten kon worden.
Dit impliceert dat de totale massa aan stof één tienduizendste is van die van alle sterren en de massa aan waterstofgas één honderdste van al die sterren.
Zulke geringe gasconcentraties zijn tot nu toe alleen nog gemeten in stelsels die dichter bij ons staan en dus veel ouder zijn.
Van hen is het verklaarbaar dat zij vrijwel al hun gas inmiddels hebben omgezet in sterren.
De astronomen suggereren verscheidene oorzaken voor dit plotseling stoppen (quenching) van de stervorming.
Misschien werd al het gas in een ongewoon korte tijd omgezet in sterren.
Misschien werd een superzwaar zwart gat in zo’n stelsel opeens actief en werd het gas daardoor zo verhit dat het niet meer kon samentrekken.
Of misschien werd het zelfs uit de stelsels weggeblazen. (GB/Nature 597, blz. 485)
(Image Credit: (ALMA/ESO/NAOJ/NRAO)
