Sterrenfabriek in Orion

ASTROFOTO ONDER DE LOEP (Zenit juli – augustus 2022)

Door Wido Oerlemans en Servé Vaessen

De Orionnevel (Messier 42) is het bekendste en waarschijnlijk ook het meest gefotografeerde deepsky-object aan de nachtelijke hemel.

Wido Oerlemans maakte deze opname van M42 op 28 januari 2022 met zijn Celestron Edge HD 8″, ASI1600MM Procamera met een Hα 7 nm smalbandfilter + RGB breedbandfilters (20 tot 30 foto’s van 30 seconden belichtingstijd door ieder filter). Door gebruik te maken van korte belichtingstijden en HDR-nabewerkingstechniek (in PixInsight) is het gelukt om ook in de kern van de Orionnevel details zichtbaar te maken en de Trapeziumcluster goed af te beelden. Met een afstand van circa 1340 lichtjaar is de Orionnevel de dichtstbijzijnde grote ‘sterrenfabriek’. De doorsnede van de nevel bedraagt 24 lichtjaar, die deel uitmaakt van het veel grotere Orion moleculaire wolk-complex (Orioncomplex) dat het gehele sterrenbeeld omvat en waartoe onder andere ook de Paardenkopnevel behoort. Minder dan een half miljoen jaar geleden ontstond in deze kosmische wolk van gas en stof de Trapeziumcluster, die de kern vormt van een uitgebreide cluster van een paar duizend sterren waarvan de meerderheid schuil gaat achter donkere stofwolken. Het Trapezium (links van het midden in de afbeelding, Theta1 Orionis A, B, C en D) wordt gevormd door vier sterren van 15 tot circa 30 zonsmassa. Door hun hoge oppervlaktetemperatuur zenden ze ultraviolette straling uit, die het omringende gas verhit (tot 10.000 K), ioniseert en doet oplichten. Dat gas bestaat vooral uit waterstofgas, dat hier door het Hα filter in de rode spectraallijn op 656,281 nm is vastgelegd. De ioniserende straling is voor het grootste deel afkomstig van Theta1 Orionis C: de helderste van de Trapeziumsterren, 200.000 keer lichtkrachtiger dan de zon en met een oppervlaktetemperatuur van circa 40.000 K. Blauw in de foto wijst op interstellair stof, dat vooral het kortgolvige blauwe licht van de Trapeziumsterren verstrooit. De sterren blazen ook geladen deeltjes als krachtige sterrenwinden de ruimte in. Die komen in botsing met de omringende materie in de nevel, wat aanleiding geeft tot het ontstaan van turbulentie en scholgolven (rechtsboven). De Trapeziumsterren ontstonden binnenin het Orioncomplex, verscholen achter dichte stofwolken. Door hun ioniserende straling ‘brandden’ ze een gat in het omringende stof, zodat de sterren nu voor ons zichtbaar zijn. Daardoor vormt het grijze gebied rondom het Trapezium een komvormige uitholling in het Orioncomplex waar we van bovenaf inkijken en die deels afgedekt wordt door de donkere uitstekende stofwolk links. De onderste scherpe begrenzing van dit gebied staat bekend als de Orion Bar en is in feite een steil aflopende rand van de ‘kom’, bestaande uit relatief dicht gas en stof. Langzaam maar zeker lost de Bar steeds verder op door de vernietigende werking van de ultraviolette straling van het Trapezium. De stervorming in het Orioncomplex gaat nog steeds door en uiteindelijk zal het gehele complex oplossen door de intense, energierijke straling en sterwinden van pasgevormde zware sterren, en uiteindelijk ook supernova-explosies. Geniet daarom van de Orionnevel zolang het nog kan (Image Credit: Wido Oerlemans Instagram; astroforum)