De geautomatiseerde STELLA-sterrenwacht op Tenerife heeft zestien jaar lang het oppervlak van een ster onderzocht. Anders dan onze zon vertoont deze ster een chaotische, niet-periodieke vlekkencyclus, wat erop wijst dat in zijn inwendige een fundamenteel ander dynamo-mechanisme aan het werk is. De metingen hebben een uniek filmpje opgeleverd van de evolutie van het steroppervlak dat, vanaf de aarde gezien, normaal gesproken slechts een nietig stipje aan de hemel is (Nature Communications). Het is bekend dat op het oppervlak van onze zon vaak donkere vlekken te zien zijn, die mettertijd systematisch veranderen en ons iets vertellen over haar interne dynamo en structuur. Astronomen krijgen maar af en toe de kans om de equivalente vlekken op andere sterren te bekijken, maar meestal niet lang genoeg om veranderingen te kunnen waarnemen. Maar nu hebben ze, sinds de ingebruikname van de STELLA-sterrenwacht in 2006, een van de ‘vlekkerigste’ sterren aan de hemel – XX Trianguli – elke heldere nacht kunnen waarnemen. Deze ster werd gekozen, omdat hij bij een eerder onderzoek een reusachtige stervlek vertoonde – tienduizend keer zo groot als de grootste vlekkengroep die ooit op de zon is gezien – en dus heel geschikt leek voor een langetermijnonderzoek. Stervlekken zijn de tegenhangers van zonnevlekken op andere sterren, maar dan met de grote beperking dat zich op de oppervlakken van andere sterren doorgaans geen details laten onderscheiden. Bij de nieuwe studie van XX Trianguli heeft een onderzoeksteam van het Leibniz Instituut voor Astrofysica in Potsdam (Duitsland) en het HUN-REN Onderzoekscentrum voor Astronomie en Aardwetenschappen (Hongarije) gebruik gemaakt van een indirecte techniek die doppler-imaging wordt genoemd. Met behulp van deze techniek kunnen details op het oppervlak van een ster worden gereconstrueerd. Dat heeft 99 snapshots van het oppervlak van de ster opgeleverd, verspreid over een periode van zestien jaar. Deze snapshots zijn vervolgens samengevoegd tot een drie minuten durend filmpje. Een analyse van de beelden laat zien dat er in XX Trianguli een heel ander soort dynamo actief is als in de zon, waardoor er geen duidelijke vlekkencyclus optreedt. XX Trianguli is een heldere reuzenster die deel uitmaakt van een dubbelstersysteem. Hij heeft slechts tien procent meer massa dan onze zon, maar is tien keer zo groot. Zijn oppervlaktetemperatuur bedraagt 4350 graden Celsius en zijn rotatieperiode van 24 dagen loopt synchroon met de omlooptijd van de dubbelster. (EE) (Image credit: HUN-REN RCAES/Zs. Kővári, MOME/Á. Radványi, AIP/K. Strassmeier)
