Betelgeuze is een bekende rode superreus in het sterrenbeeld Orion. De laatste tijd heeft hij veel aandacht gekregen, vooral omdat variaties in zijn helderheid tot de speculatie hebben geleid dat de ster op ontploffen staat, maar ook omdat waarnemingen erop wezen dat hij veel sneller ronddraait dan verwacht. Dit laatste wordt nu in twijfel getrokken door een internationaal team van astronomen van het Max-Planck-Institut für Astrophysik (Duitsland). Betelgeuze is een van de grootste sterren die we kennen. Met een diameter van meer dan een miljard kilometer is hij bijna duizend keer zo groot als de zon. Als je hem in het centrum van ons zonnestelsel zou plaatsen, zou hij de aarde verzwelgen en zou zijn atmosfeer tot aan Jupiter reiken. Een ster van deze omvang zou eigenlijk niet snel mogen ronddraaien. Tijdens hun ontwikkeling zwellen de meeste sterren namelijk op en gaan ze juist langzamer draaien. Toch wijzen recente waarnemingen erop dat Betelgeuze behoorlijk snel draait: met 5 km/s – twee orden van grootte sneller dan mogelijk wordt geacht. Het belangrijkste bewijs voor de snelle draaiing van Betelgeuze is afkomstig van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). De 66 schotelantennes van ALMA werken samen alsof het één reuzentelescoop is. Ze gebruiken een techniek (interferometrie), waarbij twee of meer antennes een signaal uit het heelal oppikken en hun krachten bundelen om informatie te verkrijgen over de bron van het signaal. Met behulp van deze techniek ontdekten astronomen dat de ene helft Betelgeuze op ons af lijkt te komen en de andere helft zich van ons verwijderd. Uit deze waarneming kan worden afgeleid dat de ster snel ronddraait. Deze interpretatie zou vanzelfsprekend zijn geweest als Betelgeuze een perfect ronde bol was geweest. Het oppervlak van de superreus is echter nogal dynamisch en wordt gedomineerd door een proces dat convectie wordt genoemd. In ons dagelijks leven kennen we convectie van de opstijgende bellen in een pan water die op het vuur staat. In Betelgeuze gebeurt ongeveer hetzelfde, maar dan veel heftiger: de opstijgende ‘bellen’ kunnen zo groot zijn als de baan van de aarde om de zon en bestrijken een groot deel van het oppervlak van de ster. En ze stijgen en dalen met snelheden tot wel 30 km/s. Op basis van dit natuurkundige plaatje biedt een internationaal team onder leiding van Jing-Ze Ma, promovendus aan het Max-Planck-Institut für Astrophysik, nu een alternatieve verklaring voor de ‘dipolaire’ snelheidskaart van Betelgeuze. Volgens de onderzoekers kan het gebeuren dat een cluster van bellen opstijgt aan de ene kant van de ster, en een andere groep bellen neerdaalt aan de andere kant. Vanwege de beperkte resolutie (beeldscherpte) van de ALMA-telescoop kunnen deze convectieve effecten voor draaiing worden aangezien, zoals met behulp van computersimulaties is bevestigd. (EE) (Image Credit: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)/E. O’Gorman/P. Kervella)
