Zenit januari 2026

Actieve galactische kernen en zwarte gaten

In de kernen van (grote) sterrenstelsels houden zich zwarte gaten schuil van (vele) miljoenen of zelfs miljarden zonsmassa. Als zo’n superzwaar zwart gat materie uit zijn omgeving opslokt, komt er enorm veel energie vrij en spreken we van een actieve galactische kern (AGN). Op welke wijze wordt een superzwaar zwart gat in een AGN van voldoende ‘voedsel’ voorzien? Recent onderzoek aan het zwart gat in het Circinus-sterrenstelsel brengt het antwoord op deze vraag een stap dichterbij. Sommige zwarte gaten in AGN’s stoten ook met hoge snelheid materie uit in de vorm van twee nauwe, tegenover elkaar gelegen materiebundels of jets. Die kunnen soms gigantische afmetingen bereiken en recent zijn bij de quasar J1601+3102 de tot nu toe langste jets in het vroege heelal ontdekt. Wat vragen oproept over de condities waaronder dergelijke jets ontstaan. Jets hebben invloed op de evolutie van het sterrenstelsels waarin ze gevormd worden. Zo kunnen ze de stervorming zowel bevorderen als onderdrukken. Maar ook de veel zwakkere en kleinere jets van zwarte gaten in röntgendubbelsterren hebben invloed op hun wijde omgeving, zodat sterrenkundigen spreken van een kosmisch ecosysteem. Kortom, er valt nog genoeg te leren over AGN’s, jets en zwarte gaten.

• Hoe wordt een superzwaar zwart gat gevoed?
• Het kosmisch ecosysteem van de Melkweg
• In gesprek met Peter Jenniskens: Veertig jaar meteorenonderzoek
• Het NGC-object van de maand: De Californiënevel
• De zon van veraf waargenomen
• Spiraalarmen voeden het superzware zwart gat in het Circinusstelsel
• Het weer in november 2025
• Turbulenties in Jupiters atmosfeer
• AMATEURS ACTIEF: Hemelverschijnselen van 2025

Dit en nog veel meer in het januarinummer van Zenit

Zenit is hét magazine voor sterrenkunde, ruimteonderzoek, weer en klimaat. Neem nu een JAARABONNEMENT