In de maanden juni en juli kunnen we rond middernacht attent zijn op lichtende nachtwolken. Lichtende nachtwolken (noctilucent clouds) zijn een fascinerend verschijnsel in de zomerperiode. Ze lijken wel wat op cirruswolken, maar ze zijn helderder en scherper getekend, zilverwit of iets blauw van kleur. Ze vertonen golfvormige patronen, dat wil zeggen een ribbel- of vezelstructuur, die vrij snel van vorm kan veranderen. Nóg een kenmerk: deze wolken zijn zo ijl dat je gemakkelijk de heldere sterren (o.a. Capella) er doorheen ziet.
In onze streken zijn ze te zien van eind mei tot eind juli, globaal vanaf kort voor middernacht tot 3 uur ’s nachts, nabij de noordelijke horizon (en soms tot vrij hoog aan de hemel), maar niet elk jaar even frequent.
Je ziet ze het best bij onbewolkte hemel, al is enige lage bewolking die delen van de hemel openlaat geen probleem. Lichtende nachtwolken zijn vrijwel alleen te zien in een strook op aarde tussen 50° en 65° noorder- en zuiderbreedte als de zon zich tussen 6° en 16° onder de horizon bevindt. Gewone wolken zijn dan donkergrijs of zwart, want ze ontvangen geen zonlicht meer. De nachtwolken bevinden zich in de mesosfeer, 75-85 km hoog – dus veel hoger dan gewone wolken, die maximaal tot 13 km komen – en zij krijgen dan nog wél zonlicht.
Zo hoog in de atmosfeer heersen zeer sterke winden, met snelheden van honderden km/uur.
Vandaar dat deze wolken snel van vorm veranderen. Hoe ze precies ontstaan is nog niet helemaal begrepen. Op die hoogte is de atmosfeer uiterst ijl en bevat ze maar heel weinig waterdamp. IJskristallen worden dan alleen gevormd als de lucht zeer koud is (–120°C) en als er condensatiekernen zoals fijne stofdeeltjes (20-70 nm) van meteoren of van vulkanen aanwezig zijn. De laatste decennia lijken lichtende nachtwolken vaker op te treden dan daarvoor. Toch blijven ze vrij zeldzaam. Soms gaat er een hele zomer voorbij zonder dat ze worden gezien. Maar het komt ook voor dat er tientallen meldingen zijn. In elk geval is het altijd een spectaculair gezicht, vooral als je weet wat je ziet. Het loont dus om op een heldere zomernacht tussen 23.30 uur en 3 uur de noordelijke hemel te verkennen. Als er lichtende nachtwolken optreden, zijn ze heel goed met het blote oog te zien, zelfs vanuit de stad. Met een verrekijker zie je allerlei details in de steeds veranderende structuren. Een fraaie en interessante compensatie voor de ‘grijze zomernachten’! Uit Sterrengids 2024
(Foto boven artikel: Jan van Oldenmark)