Een nachtelijke sterrenhemel, foto’s van de Hubble en duizelingwekkende theorieën: uiteraard zijn het voor wetenschappers inspiratiebronnen om met hoofd en hart in het universum te duiken. Maar ook in de artistieke wereld, zoals in de muziek, zie je de grootsheid van het heelal terugkomen.
Een wereldwijd tamelijk uniek voorbeeld hiervan is Arjen Lucassen (Den Haag, 1960).
Exoplaneten, quasars, supernova’s, ruimte- en tijdreizen: ze komen terug in zijn grootse theatrale sciencefiction-rockopera’s waarmee hij samen met wisselende internationale
artiesten een waar ‘Ayreon-Universum’ heeft gecreëerd.
Bij het laatste optreden in 2019 reisden fans uit meer dan 60 landen af naar vier uitverkochte optredens in poppodium 013 in Tilburg.
Maar voor sommige fans gaat het verder dan alleen de teksten, de muziek en de show: “Ik krijg vaak mails dat mensen sterrenkunde zijn gaan studeren of astronaut willen worden vanwege mijn werk.
En soms lees ik in het voorwoord van wetenschappelijke boeken dat mensen door mijn muziek geïnspireerd worden. Fantastisch toch, als je zoiets voor elkaar krijgt?”
Door Ruben van Moppes en Saskia Wijte-Van der Pols
De laatste 25 jaar heb je talloze projecten opgezet, zoals Ayreon, Star One, The Gentle Storm en Stream of Passion.
De muziek varieert daarbij van vrij rustige folk tot stevige symfonische metal. Wat drijft je in al die soorten muziek?
“Avontuur. Ik hou van avontuurlijke muziek, waarmee ik kan verdwijnen in een andere wereld.
Wat is er beter geschikt om in een andere wereld te duiken dan sciencefiction?
Ik wil luisteraars een soort escapisme bieden: even ontsnappen, op zoek naar nieuwe dingen en dan geïnspireerd terugkomen.
Net als in de ruimtevaart en sterrenkunde, waar we ook altijd op zoek zijn naar nieuwe dingen.”
Hoe combineer je muziek en een ruimtethema?
“Ik begin altijd bij de muziek. Dan ben ik gewoon in mijn studio wat op de gitaar aan het rommelen.
Zo ontwikkelt de muziek zich dan langzaam maar zeker. Meestal heb ik geen flauw idee wat het gaat worden, of voor welk project, want dan beperk ik mezelf. Zo is de muziek van The Gentle Storm vooral folk, Star One is meer metal en ik heb soloprojecten die vallen onder singer-songwriter. Op een bepaald moment merk ik bijvoorbeeld dat een muziekstuk eclectisch en bombastisch wordt, met veel synthesizers en orkestrale partijen, echt een muur van muziek en helemaal over the top.
Dan vormt zich er langzaam een verhaal bij over planeten en het universum en wordt het een Ayreon-album, en onderdeel van de Ayreon-saga.”
Wat is die Ayreon-saga?
“Het is een wereld waarbinnen veel van de albums zich afspelen, en die steeds verder is ontwikkeld door de jaren heen.
Het legt uit waar de mensheid vandaan komt, loopt van voor de oerknal tot de verre toekomst en is intussen enorm complex.
“De saga is ooit begonnen toen ik dacht aan de meteoriet waardoor de dinosauriërs zijn uitgestorven.
Doordat die meteoriet insloeg, kon uiteindelijk de mensheid zich ontwikkelen.
Dat is de science, waar ik dan fiction bij bedenk.
Dan denk ik: “Wat nou als die meteoriet expres op de aarde is afgestuurd om de mensheid een plek te geven?
Dan moet er ergens een planeet zijn waar de wezens een nieuw ras wilden creëren.
Misschien omdat ze door te veel technologie hun emoties zijn kwijtgeraakt?”
Met dat idee heb ik Planet Y bedacht, waarvan de bewoners, de ‘Forever’, experimenten gaan doen met de mensheid om hun emoties terug te krijgen.”
Hoe kom je dan van de globale verhaallijn naar de teksten?
“Dat begint eigenlijk bij de zangers die ik op het oog heb.
Ik heb een wensenlijst van zo’n 200 zangers, daaruit zoek ik geschikte mensen voor mijn rollen.
Op Into the Electric Castle zingt bijvoorbeeld Fish mee, de zanger van de band Marillion [bekend van het nummer Kayleigh – RvM].
Fish is een grote charismatische Schot en van hem heb ik in mijn teksten een highlander gemaakt.”
“De artiesten die meewerken moeten zelf ook absoluut feeling hebben bij de rol.
Zangers die niet van sciencefiction houden wil ik niet. En ze moeten goed in de groep passen als we live spelen.
Het publiek merkt echt wel of de sfeer backstage goed is.
Zo’n Floor Jansen [zangeres van Nightwish, ook bekend van het tv-programma Beste Zangers – RvM] of Anneke van Giersbergen [ex-zangeres van The Gathering – RvM], het zijn allemaal zulke schatten, dat geloof je niet, toppers!”
Je muziek gaat over onder meer planeten, quasars, zwarte gaten, witte
gaten, wormgaten… Hoe kun je dat horen?
“Het nummer Into the Black Hole van het album Flight of the Migrator wordt gezongen door Bruce Dickinson, de zanger van Iron Maiden. Er zit een enorme dreiging in het nummer, met zware synthesizers en teksten als ‘Nothing escapes, not even light’.
Op het moment dat ze het zwarte gat ingezogen worden, wordt de muziek heel bombastisch.
Nadat ze het zwarte gat in zijn gegaan, komen we bij het volgende nummer: Through the Wormhole.
Dat nummer is logischerwijs vreselijk snel. Toektaktoektaktoektak. Daarna is Out of the White Hole weer wat opener en vrolijker.”
In hoeverre moeten de verhalen wetenschappelijk kunnen kloppen?
“Via boeken, Google en leraren probeer ik een wetenschappelijk verantwoord verhaal te maken.
Hoewel voor zowel tekst als de visuals (bijpassende beelden) op het podium geldt: form over matter.
Als ik een mooi stukje tekst heb, en het klopt niet helemaal, dan ga ik het niet koste wat kost wijzigen.”
De ‘verteller’ bij de laatste liveshow was John de Lancie, de acteur die Q speelt in Star Trek. Waarom hij?
“Star Trek is de reden dat ik zo van sciencefiction ben gaan houden.
Als klein ventje was ik echt helemaal verkocht. Mijn hondje heet Hoshi, genoemd naar de vertaalster op de Enterprise.
En kijk hier, mijn (vaste) telefoon is een model van de Enterprise!”
“Q was in Star Trek een omniscient being: een soort godheid die alles wist.
In het verhaal van Into the Electric Castle experimenteren aliens als een soort godheid met de mensheid.
Dus ik dacht: “Dat is Q!” Ik heb hem heel veel links gestuurd van mijn shows en moest wat aanhouden, maar uiteindelijk was hij toch geïnteresseerd. Pas toen hij bij de show kwam zag hij trouwens pas hoe groots het allemaal was.
En ook zo een aardige kerel, en super-serieus en perfectionistisch. Hij vond het prachtig, en we mailen nog maandelijks
Waarom wilde je een album maken met de titel en onderwerp The Theory of Everything?
“Ik ben een fan van tv-shows over astrofysica en heb ook veel van Stephen Hawking gezien.
Het album bestaat uit 42 losse stukjes die ik aan elkaar geplakt heb, waarbij het aantal van 42 verwijst naar het boek The Hitchhikers Guide to the Galaxy. In mijn verhaal komen we er niet achter wat de theorie is, het heeft bewust een cryptisch open einde met formules.”
“Overigens denk ik dat we nooit achter een Theorie van Alles komen. Hoe meer we leren, hoe meer we erachter komen hoe weinig we weten.”
Is je muziek gebruikt voor films?
“Nee, dat is er nooit van gekomen. Wel was mijn laatste album, Transitus, van september 2020, eigenlijk bedoeld als film.
Regisseur en producent Dick Maas, bekend van de films De Lift en Flodder, wil die erg graag regisseren, maar omdat de film voorlopig vanwege corona niet doorgaat is het een ‘regulier’ Ayreon-album geworden.
Achteraf had ik dat echter misschien niet moeten doen. Je mist zonder de filmbeelden toch de helft van het idee.
Mijn muziek wordt soms trouwens wel gebruikt door Neil deGrasse Tyson in zijn Amerikaanse tv-serie Cosmos: A Spacetime Odyssey.”
Wanneer en hoe is je buitenaardse interesse eigenlijk ontstaan?
“Er was bij mij altijd de fascinatie om alles te willen begrijpen.
Wat ik niet begreep was de oneindigheid van het heelal. Daarom ben ik zo geïnteresseerd in al die tv-series.
Mijn interesse gaat vooral uit naar de grootse onderwerpen, zoals donkere materie.
Omdat ik vreselijk slecht ben in wiskunde, was het geen optie om zoiets te gaan studeren.”
“Echt op niveau meepraten kan ik niet. Ik ben vaak door Space Rocks gevraagd om in een soort podcasts over sterrenkunde te praten, samen met bijvoorbeeld Brian May [gitarist van de rockgroep Queen en astrofysicus – RvM].
Maar ik weet er te weinig van, dus ik doe er niet aan mee.
Voor mijn muziek zoek ik helemaal uit hoe het zit, ik maak er een tekst van, en dan verdwijnen al die details weer uit mijn hoofd.”
Uit het nummer Isis and Osiris komt de tekst: “How are we gonna find our way? If we can’t recognize the stars, if we can’t recognize the constellations, where do we go?”
Hoe goed ken je de weg aan de nachtelijke hemel?
“Eigenlijk niet zo heel goed, hoewel ik de Grote en Kleine Beer en Orion en een paar andere sterrenbeelden natuurlijk wel ken.
Ooit heb ik voor mijn verjaardag een telescoop gehad. Het was geen succes. Ik ben sowieso meer geïnteresseerd in de dingen die we juist niet kunnen zien.”
Welke muziek zou je meenemen op een reis naar Mars?
“Ik ben een kluizenaar en heb al moeite om naar Albert Heijn te gaan, dus ik hoef zeker niet naar Mars!
Maar voor muziek is de heilige drie-eenheid voor mij: The Beatles, Pink Floyd en Led Zeppelin.
Verder heeft David Bowie natuurlijk grote invloed op me gehad, met Space Oddity en Star Man.
Ook een glamrock-artiest als Alice Cooper was een inspiratiebron om zelf te beginnen met muziek.
Binnen de space rock is het dubbelalbum Space Ritual van de Britse band Hawkwind trouwens een aanrader.”
Op Space Metal, van het project Star One, staan nummers die op allerlei sciencefictionfilms zijn gebaseerd:
2001 A Space Odyssey, Alien, Blade Runner, Star Wars… Welke film is je favoriet?
“Ik denk Blade Runner. Deels omdat ik de eer had om met Rutger Hauer te werken, die de glansrol in die film heeft.
Vooral de persoonlijke dingen van zo’n film maken het voor mij goed, en niet zozeer de visuele effecten.
Ook mijn muziek gaat eigenlijk over menselijke emoties, zeker op het album The Human Equation.”
Je fans heten ‘Ayreonauts’. Zie je bij hen ook echt extra interesse in ruimtevaart?
“Ja, als ik de reactie hoorde van de fans toen John de Lancie opkwam, en ik zag zelfs mensen met een Star Trek-uniform in de zaal, dan geloof ik dat zeker. Ik ben zelf ook een totale nerd en daar ben ik ook trots op. Het valt mij ook op hoeveel muzikanten ervan houden.
Ik denk dat voor hen allemaal wel geldt dat ze net als ik houden van het avontuurlijke en het escapisme.”
Ondanks alles is er in de mainstream media weinig aandacht voor Ayreon.
Hoe komt dat?
“De mainstream media richten zich op de muziek van nu.
Ik hoor telkens dezelfde vier akkoorden, gespeeld door mensen die er prachtig uitzien, maar die morgen weer vergeten zijn.
Het is niet mijn wereld, en ik mis de aandacht niet.
De muziekbladen die er toe doen, zoals Oor, Aardschok en Sounds, die staan wel voor me klaar.
Ik ben vooral superblij met mijn trouwe fans, die ik nooit wil teleurstellen.
Daar doe ik het voor. Ze bestellen mijn albums blind en doof nog voordat ze uitkomen, waardoor mijn laatste twee albums op nummer 1 in de Albumlijsten zijn binnengekomen in Nederland.”
Je bent weer druk bezig in de studio.
Kun je de Zenit-lezers op iets sterrenkundigs voorbereiden?
Ik ben continu bezig, de muziek is alles voor me en ik heb meestal geen flauw idee welke dag het is.
Dit keer wordt het een Star One-album, en dus gebaseerd op films.
Het thema vormt zich inmiddels ook en gaat over tijdmanipulatie.
Het is voor het eerst dat ik gericht werk voor een project, want ik wil na het vrij rustige Transitus voor mijn fans weer een lekker stevig album maken.