In september 2019 begon de helderheid van Betelgeuze, een van de meest bestudeerde rode superreuzen, opeens fors af te nemen, waarna de ster zwakker werd dan ooit waargenomen (Zenit, oktober 2021, blz. 30-34).
Dit zogeheten Grote Dimmen werd door talloze telescopen op aarde waargenomen, maar ook door Himawari 8, een Japanse weersatelliet die op een hoogte van bijna 36.000 kilometer boven Japan met de rotatie van de aarde meedraait.
Himawari 8 maakt sinds juli 2015 om de tien minuten een opname van de gehele aarde in het zichtbare licht en het infrarood.
Daarbij wordt echter ook een strook van de hemelachtergrond buiten de rand van de aarde in beeld gebracht.
Tijdens het inspecteren van deze opnamen ontdekten Daisuke Taniguchi en collega’s dat er in deze hemelachtergrond soms ook enkele heldere sterren – inclusief Betelgeuze – te zien waren.
Dat bracht hen ertoe om na te gaan of zo’n weersatelliet ook voor astronomisch onderzoek van belang zou kunnen zijn.
De astronomen analyseerden alle opnamen van Betelgeuze die tussen januari 2017 en juni 2021, met tussenpozen van meestal 41 uur in het zichtbare licht en het infrarood, door de satelliet waren gemaakt.
Met behulp van de aldus gemeten helderheidsvariaties en een model van de spectrale energieverdeling van Betegeuze konden de belangrijkste parameters van de ster worden bepaald, te weten de diameter, temperatuur en de extinctie van het sterlicht door omringend stof waarin de ster is gehuld.
Uit de veranderingen hierin concluderen de Japanners nu dat de verzwakking van het licht van Betelgeuze waarschijnlijk werd veroorzaakt door zowel een afkoeling van ongeveer 140 graden als een condensatie van het circumstellaire stof, en wel in ongeveer even sterke mate.
Het team van Taniguchi pleit ervoor om weersatellieten als Himawari 8 ook een rol in het astronomisch onderzoek te geven.
Onder andere omdat zulke satellieten gedurende lange, ononderbroken perioden opnamen kunnen maken en buiten de atmosfeer ook het vanaf de aarde moeilijk waarneembare midden infrarood kunnen waarnemen.
En ook omdat de waarnemingen van weersatellieten in tegenstelling tot die van telescopen op aarde niet meerdere maanden per jaar door de na worden onderbroken. (GB/Nature Astronomy, blz. 930)
(Image Credit: Japan Meteorological Office)