Met behulp van NASA’s Chandra X-ray Observatory hebben astronomen een ‘uitlaatklep’ gelokaliseerd waarlangs heet gas, afkomstig uit het centrum van ons Melkwegstelsel, wordt afgevoerd. Deze uitlaatklep is verbonden met een eerder ontdekte, schoorsteenachtige structuur die loodrecht op het vlak van de Melkweg staat. De gasuitstoot wordt mogelijk veroorzaakt door uitbarstingen van het superzware zwarte gat in het Melkwegcentrum: Sagittarius A* of kortweg Sgr A*. Schoorsteen en uitlaatklep zijn ongeveer 26.000 lichtjaar van de aarde verwijderd. Het bestaan van de schoorsteen was eerder al opgemerkt in gegevens van de röntgensatellieten Chandra (NASA) en XMM-Newton (ESA). De nieuwste Chandra-gegevens hebben nu aan het licht gebracht dat zich bovenaan de schoorsteen, op ongeveer 700 lichtjaar van het Melkwegcentrum, een cilindervormige structuur bevindt die heet gas uit het Melkwegcentrum helpt afvoeren. Deze uitlaatklep wordt waarschijnlijk in stand gehouden door magnetische velden. De astronomen vermoeden dat hij is ontstaan toen heet gas dat via de schoorsteen opsteeg, onderweg in botsing kwam met koeler gas. Aangenomen wordt dat het hete gas is vrijgekomen bij een reeks gebeurtenissen waarbij materie op Sgr A* viel. Dat resulteerde in een aantal explosieve uitbarstingen van het zwarte gat, waarbij gas door de schoorsteen werd gestuwd en via de uitlaatklep naar buiten werd geblazen. Onduidelijk is nog hoe vaak zulke uitbarstingen optreden. Eerdere onderzoeken hebben aangetoond dat er om de paar honderd jaar sterke röntgenflitsen optreden in de naaste omgeving van het centrale zwarte gat, die een belangrijke rol kunnen spelen bij het opstuwen van heet gas. Ook komt er naar schatting eens in de 20.000 jaar een ster zo dicht in de buurt van het zwarte gat, dat deze aan flarden wordt getrokken en wordt opgeslokt. Een groot deel van de daarbij vrijkomende energie wordt mogelijk via de nu ontdekte afvoerklep afgeblazen. De afvoerklep speelt wellicht ook een rol bij de instandhouding van twee andere, veel grotere structuren nabij het Melkwegcentrum: de Fermi-bellen, die op gamma-golflengten zijn waargenomen met NASA-ruimtetelescoop Fermi, en de eROSITA-bellen die door de gelijknamige ruimtetelescoop van ESA zijn ontdekt. Het gaat in beide gevallen om structuren die zich over duizenden lichtjaren vanuit het centrum van ons Melkwegstelsel uitstrekken. De Fermi- en eRosita-bellen liggen beide in het verlengde van de schoorsteen en de nu ontdekte uitlaatklep: dat kan erop wijze dat de trechterwerking van laatstgenoemde medeverantwoordelijk is voor de samenhangende structuur van de beide bellen. (EE) (Image Credit: (X-ray: NASA/CXC/Univ. of Chicago/S.C. Mackey et al.; Radio: NRF/SARAO/MeerKAT; Image Processing: NASA/CXC/SAO/N. Wolk)
