Europese astronomen hebben voor het eerst een zesvoudige afbeelding van een quasar ontdekt. In dit complexe systeem worden zes afbeeldingen van één en dezelfde quasar gevormd door het gravitatieveld van twee sterrenstelsels die er – vanaf de aarde gezien – vóór staan. Het systeem, J1721+8842, wordt ook een zigzag-gravitatielens genoemd omdat het licht van twee afbeeldingen tussen de lenzen een zigzagkoers volgt. Een deel van het systeem werd in 2018 ontdekt als de viervoudige afbeelding van een quasar op een afstand van 11 miljard lichtjaar. Het sterrenstelsel dat door afbuiging van het quasarlicht in zijn gravitatieveld de vier beeldjes produceert, blijkt op een afstand van 3 miljard lichtjaar te staan. Drie jaar later werden nog twee beeldjes gevonden en werd gespeculeerd dat misschien twee quasars verantwoordelijk voor de zes beeldjes zouden kunnen zijn. Maar ook dat leverde weer vragen op. Recente waarnemingen met de Nordic Optical Telescope op La Palma en de James Webb-telescoop in de verre wereldruimte hebben nu aan alle onzekerheid een einde gemaakt. De zes beeldjes blijken toch afkomstig te zijn van één quasar, maar hun beeldvorming vindt niet alleen plaats door het al bekende lensstelsel op 3 miljard lichtjaar, maar ook door een tweede lensstelsel op 10 miljard lichtjaar. Dit unieke systeem is in zeker opzicht te vergelijken met wat optici een samengestelde lens noemen, maar dan met lenzen op heel grote afstanden van elkaar. Ook kon worden vastgesteld dat de verste lens zodanig door de voorste lens wordt vervormd dat de eerstgenoemde zich als twee boogjes vertoont, delen van een zogeheten Einsteinring. Verder blijken alle zes
beeldjes dezelfde helderheidsvariatie te vertonen als die van de quasar, maar dan met verschillende vertragingen. Die ontstaan door de verschillende weglengtes die het licht van de quasar naar de aarde heeft afgelegd. Het zijn ook deze vertragingen die de astronomen straks hopen te kunnen gebruiken voor het afleiden van belangrijke kosmologische parameters, zoals de Hubbleconstante en de donkere energie die de uitdijing van het heelal lijkt te versnellen. (GB/Astronomy & Astrophysics, te publiceren) (Image credit: NASA/ESA/Hubble/JWST/Frederic Dux)
