Astrofoto onder de loep
Door Thomas Roëll en Servé Vaessen
Messier 81 en 82 zijn geliefde objecten voor astrofotografen. M81, ook wel het Bodestelsel genoemd, is net onder het midden van de foto te zien. Het is een zogeheten granddesign-stelsel met goed ontwikkelde, regelmatige spiraalarmen waarin nog steeds stervorming plaatsvindt. Zware, hete en lichtkrachtige sterren zijn dan wel veel zeldzamer dan lichte sterren, maar dankzij hun enorm hoge lichtkracht domineren zij het licht van de spiraalarmen, wat hun blauwe kleur verklaart. Messier 81 heeft een relatief grote centrale verdikking, waardoor het volgens de Hubbleclassificatie van sterrenstelsels een Sab-stelsel is. Rechtsboven M81 vinden we Messier 82, dat ook bekend staat als het Sigaarstelsel. M82 staat officieel te boek als een onregelmatig stelsel, maar het stelsel schijnt in het bezit te zijn van twee spiraalarmen. Verder is M82 een zogeheten starburststelsel, met een tien keer hogere stervormingsactiviteit dan ons Melkwegstelsel. Die wordt toegeschreven aan een, kosmisch gezien, vrij recente passage langs M81 en de bijbehorende zwaartekrachtinteractie. De hevige stervorming in met name het centrum van M81 gaat gepaard met materie-uitstoot, te zien aan de rode gasslieren. Waterstofgas wordt hier met hoge snelheid weggeblazen door krachtige sterwinden van jonge, blauwe reuzensterren. Ook supernova-explosies waarmee deze blauwe reuzen hun korte leven beëindigen, dragen hieraan bij.
NGC 3077, links op de foto, is een klein elliptisch sterrenstelsel dat, anders dan de meeste van zijn soortgenoten, gas en stof bevat. Dat is ook op de foto te zien. Alle drie de sterrenstelsels bevinden zich op een afstand van ongeveer 12 miljoen lichtjaar. Ze horen dan ook bij elkaar en vormen de meest prominente leden van de M81 Groep, die verder nog een dertigtal sterrenstelsels omvat.
Het meest markante op deze opname zijn de vaag zichtbare stofwolken. Zij staan op de voorgrond, maken deel uit van ons Melkwegstelsel, en vormen samen de zogeheten Integrated Flux Nebula (IFN). Bijzonder aan de INF is dat die zich tot ver boven en onder de Melkwegschijf uitstrekt, terwijl we de meeste gas en stofwolken in het centrale vlak van de Melkweg vinden. De INF wordt niet tot lichten gebracht door een enkele of een groepje lichtkrachtige sterren zoals bij de Orionnevel het geval is. Het gezamenlijke licht van de sterren in het Melkwegstelsel – de integrated flux – zorgt ervoor dat de INF verlicht wordt. Dat verklaart ook waarom de INF zo zwak is: vele uren belichtingstijd zijn nodig om de vage gas- en stofslierten te kunnen vangen.
De opname kwam tot stand met een Sharpstar 61EDPH-telescoop en een ZWO ASI 533MC PRO-camera, gekoeld tot –25 o C. Er zijn gedurende vijf avonden in februari en maart 2023 197 opnames gemaakt van ieder 300 seconden, gain 101.(Uit Zenit juli – augustus 2023 )