Een onderzoeksteam onder leiding van Valentin Bickel van de Universiteit van Bern (Zwitserland) heeft twintig jaar aan beelden van de om Mars cirkelende Europese ruimtesondes Mars Express en ExoMars Trace Gas Orbiter uitgekamd en daarbij ruim duizend tornado-achtige wervelwinden opgespoord die stof over het Marsoppervlak verspreiden. Het is voor het eerst dat de sporen van zoveel van deze stofhozen zijn gevolgd. Een van de bevindingen is dat de sterkste winden op Mars veel hogere snelheden bereiken dan we dachten (Science Advances). ’Stofhozen maken de normaal gesproken onzichtbare wind zichtbaar’, legt Valentin uit. ‘Door hun snelheid en bewegingsrichting te meten, hebben we de wind over het hele Marsoppervlak in kaart kunnen brengen. Dit was eerder niet mogelijk, omdat we niet genoeg gegevens hadden om dit soort metingen op grote schaal te doen ’. Stof kan de zon afschermen en zo de dagtemperaturen verlagen, maar gedraagt zich ook als een deken die de nachten warmer houdt. Ook bevorderen stofdeeltjes de vorming van wolken, en kunnen stofstormen ervoor zorgen dat waterdamp uit de atmosfeer ontsnapt. Anders dan op aarde, waar het door regen uit de lucht wordt ‘gewassen’, kan stof heel lang in de atmosfeer van Mars blijven zweven en zich over de hele planeet verspreiden. Om het klimaat van Mars beter te leren begrijpen, willen wetenschappers daarom graag weten wanneer, waar en hoe stof van het oppervlak in de atmosfeer belandt. Voor hun nieuwe onderzoek hebben Bickel en zijn team een neuraal netwerk getraind om stofhozen te herkennen. Dat heeft een kaart opgeleverd met de locaties van 1039 stofhozen. Van 373 van deze stofhozen kon de bewegingsrichting worden vastgesteld. De kaart laat zien dat stofhozen weliswaar overal op Mars voorkomen – zelfs op de torenhoge vulkanen – maar dat vele ervan worden meegevoerd vanuit specifieke ‘brongebieden’. Zo komen ze vaak voor op Amazonis Planitia – een enorme vlakte op Mars, die met een dunne laag stof en zand is bedekt. Door te meten hoe snel de stofhozen zich verplaatsten, ontdekten de planeetwetenschappers windsnelheiden tot wel 158 kilometer per uur – veel sneller dan de bestaande weermodellen voor Mars voorspellen. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat de lucht op Mars dermate ijl is, dat je een wind van deze sterkte nauwelijks zou voelen. De kaart laat verder zien dat de stofduivels op beide halfronden van Mars in lente en zomer op hun talrijkst zijn. Ze duren een paar minuten en ontstaan meestal overdag, zo rond het middaguur. In dit opzicht lijken ze veel op hun aardse soortgenoten. (EE) (Image credit: (ExoMars TGO data: ESA/TGO/CaSSIS; Mars Express data: ESA/DLR/FU Berlin; achtergrond: Viking-kleurmozaïek (NASA)
