Een van de belangrijkste grootheden in de weerkunde is de temperatuur. De Deense sterrenkundige Anders Celsius introduceerde hiervoor de nu gebruikte temperatuurschaal, maar die stond toen nog ondersteboven.
Door George Beekman
Anders Celsius werd op 27 november 1701 geboren in het Zweedse Uppsala als zoon van een astronoom.
Ook zijn grootvader van vaderszijde was astronoom, terwijl die van moederszijde wiskundige was en daarom was het niet zo verwonderlijk dat ook Anders voor een loopbaan in de wetenschap koos.
Hij studeerde wis-, natuur- en sterrenkunde aan de Universiteit van Uppsala, waar hij in 1730 hoogleraar in de sterrenkunde werd.
In de tijd van Celsius was het niet ongewoon dat zo’n hoogleraar zich ook bezig hield met zaken die tegenwoordig niet tot de astronomie worden gerekend.
Zo bestudeerde Celsius het poollicht en deed hij metingen die van belang waren voor het vervaardigen van een nauwkeurige kaart van Zweden.
Ook nam hij in 1736 deel aan een expeditie van de Franse astronoom Maupertuis naar het noordelijkste puntje van Zweden, om daar de lengte van één breedtegraad te meten.
Door het resultaat van deze meting te vergelijken met eenzelfde meting in het toenmalige Peru, nabij de evenaar, kon worden aangetoond dat de aarde inderdaad een afgeplatte bol is.
Celsius’ bijdrage hieraan leverde hem zoveel waardering op dat hij met succes de Zweedse autoriteiten ervan kon overtuigen om in Uppsala een moderne sterrenwacht te bouwen.
Deze werd in 1741 onder de leiding van Celsius in gebruik genomen.
Celsius was ook al vroeg betrokken bij de vraagstukken van maten en gewichten, waaronder ook het meten van temperaturen.
In zijn tijd bestond er een grote verscheidenheid aan thermometers, met verschillende soorten schalen.
Ze werden vooral gebruikt voor praktische toepassingen, zoals voor het vastleggen van weerverschijnselen, voor de land- en tuinbouw en soms voor gebruik in huis, maar
over de ijkpunten van deze temperatuurschalen bestond toen nog geen overeenstemming.
Celsius besefte al vroeg de noodzaak van één internationale temperatuurschaal, gebaseerd op twee vaste temperaturen.
Hij was een van de eersten die nauwkeurige experimenten verrichtte om zo’n uniforme temperatuurschaal een wetenschappelijke grondslag te kunnen geven.
In 1742 schreef hij voor de Koninklijke Vereniging van Wetenschappen in Zweden het artikel ‘Waarnemingen aan twee vaste graden op een thermometer’.
Hierin beschreef hij de resultaten van experimenten die aantoonden dat het vriespunt van water onafhankelijk is van zowel de geografische breedte als de luchtdruk.
En hij toonde ook aan dat het kookpunt van water wel afhankelijk is van de luchtdruk en gaf een methode voor het bepalen van het kookpunt in situaties waarin de luchtdruk afwijkt van een bepaalde standaardwaarde.
Op de temperatuurschaal die Celsius introduceerde viel het nulpunt samen met het kookpunt van water en kreeg het vriespunt van water de waarde 100.
Hoewel deze schaal van honderd gelijk delen direct werd geaccepteerd, druiste de positie van de twee ijkpunten in tegen de gevoelsmatige opvatting dat iets wat warmer is ook een hoger temperatuurgetal zou moeten hebben.
Mede daarom werden al een jaar nadat Celsius op 25 april 1744 in Uppsala aan tuberculose was overleden het vries- en kookpunt op zijn temperatuurschaal omgedraaid en kreeg deze schaal zijn huidige vorm.
Later oordeelde de Wereld Meteorologische Organisatie dat zich eertijds zovele onderzoekers met deze omkering hadden bezig gehouden dat die niet meer aan één persoon kon worden toegeschreven.
De temperatuurschaal van Celsius bleef dus de schaal van alléén Celsius
(Image Credit: NASA)