De BlackGEM-array, bestaande uit drie nieuwe telescopen op de ESO-sterrenwacht La Silla, is operationeel geworden.
De telescopen zullen de zuidelijke hemel scannen om op jacht te gaan naar kosmische gebeurtenissen die zwaartekrachtgolven produceren, zoals fusies van neutronensterren en zwarte gaten.
Sommige heftige gebeurtenissen in het heelal, zoals de botsing van zwarte gaten of neutronensterren, veroorzaken zwaartekrachtgolven – rimpelingen in de structuur van ruimte en tijd. Observatoria zoals het Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory (LIGO) en de Virgo Interferometer zijn ontworpen om deze rimpelingen op te sporen.
Maar zij kunnen niet het licht zien van de explosies die het gevolg zijn van de botsingen tussen neutronensterren en zwarte gaten.
BlackGEM is speciaal ontworpen en gebouwd om in zichtbaar licht snel grote delen van de hemel af te speuren naar de bronnen van zwaartekrachtgolven.
Door zowel zwaartekrachtgolven als hun zichtbare tegenhangers te detecteren, kunnen astronomen de aard van de bronnen van zwaartekrachtgolven bevestigen en hun precieze locatie bepalen.
Het gebruik van zichtbaar licht maakt ook gedetailleerde waarnemingen mogelijk van de processen die bij deze fusies plaatsvinden, zoals de vorming van zware elementen als goud en platina.
Tot nu toe is echter pas één tegenhanger in zichtbaar licht van een bron van zwaartekrachtgolven gedetecteerd.
Bovendien kunnen zelfs LIGO en Virgo de bronnen van zwaartekrachtgolven niet precies identificeren; in het beste geval kunnen zij de positie en oorsprong van een bron afbakenen tot een hemelgebied ter grootte van ongeveer 400 volle manen.
BlackGEM kan zulke grote gebieden efficiënt scannen met een resolutie die hoog genoeg is om de bijbehorende optische bronnen nauwkeurig te lokaliseren.
Zodra BlackGEM een bron van zwaartekrachtgolven heeft geïdentificeerd, kunnen grotere telescopen, zoals de Europese Very Large Telescope, gedetailleerde vervolgwaarnemingen doen.
De drie telescopen van BlackGEM zijn gebouwd door een consortium van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), de KU Leuven in België en de Radboud Universiteit.
De telescopen hebben elk een diameter van 65 centimeter en kunnen verschillende gebieden van de hemel tegelijkertijd onderzoeken.
Het samenwerkingsverband wil de array uiteindelijk uitbreiden tot vijftien telescopen, waardoor de dekking nog beter wordt. BlackGEM is ondergebracht bij de ESO-sterrenwacht op La Silla in Chili, en is de eerste array in zijn soort op het zuidelijk halfrond.
BlackGEM zal niet alleen naar de optische tegenhangers van zwaartekrachtgolven zoeken, maar ook de zuidelijke hemel verkennen. De array werd volledig autonoom, wat betekent dat hij kortdurende astronomische gebeurtenissen (zogeheten transients) kan waarnemen, die plotseling verschijnen en snel weer uitdoven.
Hierdoor krijgen astronomen meer inzicht in kortstondige astronomische verschijnselen zoals supernova’s – de enorme explosies die het einde van het leven van een zware ster markeren. (EE) (Image Credit: S. Bloemen (Radboud Universiteit)/ESO)
