Astronomen hebben een uitbarsting van gammastraling waargenomen die zich in de loop van een dag meerdere keren herhaalde – een gebeurtenis die nog nooit eerder is waargenomen. De bron van de straling bleek zich buiten ons Melkwegstelsel te bevinden en werd gelokaliseerd door de Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). Deze gammaflits is ‘anders dan alle andere die de afgelopen vijftig jaar zijn gezien’, aldus Antonio Martin-Carrillo, astronoom aan het University College Dublin in Ierland en mede-hoofdauteur van een studie over dit signaal die in The Astrophysical Journal Letters is gepubliceerd. Gammaflitsen zijn de meest energetische explosies in het heelal. Ze ontstaan bij catastrofale gebeurtenissen, bijvoorbeeld wanneer zware sterren ontploffen of door zwarte gaten uit elkaar worden getrokken. Ze duren meestal enkele milliseconden tot minuten, maar de nu waargenomen gammaflits, die de aanduiding GRB 250702B heeft gekregen, duurde ongeveer een dag. Dat is ‘honderd tot duizend keer langer dan de meeste gammaflitsen’, zegt Andrew Levan, astronoom aan de Radboud Universiteit en medeauteur van de studie. ‘Wat nog belangrijker is, is dat gammaflitsen zich nooit herhalen, omdat de gebeurtenis die ze veroorzaakt catastrofaal is’, vult Martin-Carrillo aan. De eerste waarschuwing over GRB 250702B kwam op 2 juli van de Fermi Gamma-ray Space Telescope van NASA. Fermi detecteerde in de loop van enkele uren niet één, maar drie uitbarstingen van deze bron. Achteraf werd ontdekt dat de bron ook bijna een dag eerder al actief was geweest, zoals blijkt uit gegevens van de Einstein Probe, een röntgentelescoop in de ruimte van de Chinese Academie van Wetenschappen, in samenwerking met de Europese ruimtevaartorganisatie ESA en het Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik. Zo’n langdurige en zich herhalende gammaflits is nog nooit eerder gezien. Met behulp van de HAWK-I-camera van de VLT vonden de astronomen aanwijzingen dat de bron zich mogelijk in een ander sterrenstelsel bevindt. Dit werd later bevestigd door de Hubble-ruimtetelescoop van NASA en ESA. De grootte en helderheid van het sterrenstelsel suggereren dat het enkele miljarden lichtjaren van ons verwijderd is. Wat de meervoudige gammaflits heeft veroorzaakt, is nog onbekend. Een mogelijk scenario is dat een zware ster is geïmplodeerd – een proces waarbij enorme hoeveelheden energie vrijkomen. Maar ook een ster die door een zwart gat wordt verscheurd zou een gammaflits van een dag lang kunnen produceren. (EE) (Image credit: NASA, ESA, CSA, STScI, A. Levan (Radboud Universiteit); Image Processing: Gladys Kober)
